Ունիվերսալ (համընդհանուր) դիզայնը կապահովի Արդարադատության մատչելիությունը

Ունիվերսալ (համընդհանուր) դիզայն

«Ունիվերսալ (համընդհանուր) դիզայն» նշանակում է ապրանքների, միջավայրերի, ծրագրերի և ծառայությունների դիզայն, որը դրանք առավելագույնս օգտագործելի է դարձնում բոլոր մարդկանց համար` առանց շտկումների ու մասնագիտացված դիզայնի անհրաժեշտության: 

Ռոն Մեյզը, ով մանկուց պոլիոմելիտ ուներ և անվասայլակ էր օգտագործում, ասում էր, որ Ունիվերսալ Դիզայնը «ոչ մի նոր գիտություն, ոճ կամ յուրահատկություն չէ: Այն միայն պահանջում է կարիքի և շուկայի վերաբերյալ իրազեկվածություն և ողջախոհ մոտեցում այն ամենի նկատմամբ, ինչ մենք նախագծում ենք և արտադրում, որպեսզի դրանք առավելագույնս օգտագործելի լինեն բոլորի կողմից»:

Մատչելիությունը հավասարության և արդարության խնդիր է

Հանրային ենթակառուցվածքները, շենքերը և քաղաքային բնակավայրերը կամ կարող են խթանել ներառումն ու մասնակցությունը, կամ այդ միջավայրերը կարող են լինել արգելքներով լի, որոնք կխոչընդոտեն հաշմանդամություն ունեցող անձանց մատչելիությունն ու հասանելիությունը: Տրանսպորտի, կրթության, բնակարանային և աշխատատեղերի մատչելիությունը սահմանափակող միջավայրերը նպաստում են հաշմանդամություն ունեցող անձանց մարգինալացմանն ու բացառմանը, ինչպես նաև աղքատության բարձր մակարդակի պահպանմանը:

Կարևոր է հասկանալ, որ դիզայնը կարևոր դեր է խաղում բոլորի կյանքում և կարող է ազատություն տալ հաշմանդամություն ունեցող անձանց:

Ունիվերսալ (համընդհանուր) դիզայն թե՞ մատչելի դիզայն

Մատչելի դիզայնի նպատակն է բավարարել հաշմանդամություն ունեցող անձանց կարիքները: Միացյալ Նահանգներում մատչելի դիզայնի ընկալումը տեղի է ունեցել 1990 թվականին ընդունած «Հաշմանդամություն ունեցող ամերիկացիների մասին» ակտի (ADA) ընդունումից  հետո, ինչը պարտավորեցնում է պետական և մասնավոր հաստատություններին դառնալ մատչելի հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար: Մատչելի դիզայնը պայմանավորված է ADA- ի մատչելիության սկզբունքների (ADAAG) տեխնիկական չափորոշիչներով:

Ունիվերսալ (համընդհանուր) դիզայնը ավելի լայն հասկացություն է և նախատեսված է ոչ միայն հաշմանդամություն ունեցող անձանց, այլ բոլոր մարդկանց կարիքների համար: Մինչ Ունիվերսալ (համընդհանուր) դիզայնը կախված չէ տեխնիկական չափորոշիչներից կամ շինարարական կոդերից, այն պայմանավորված է մի շարք սկզբունքներով:

Ունիվերսալ (համընդհանուր) դիզայնի սկզբունքները

1. Հավասար կիրառում

 Դիզայնը չի խոչընդոտում կամ բացառում նրանից օգտվող որևէ խմբի:

• Ապահովեք միևնույն օգտագործման բոլոր միջոցները բոլոր օգտատերերի համար. հնարավորինս համանման, եթե ոչ համարժեք կերպով:
• Խուսափեք ցանկացած օգտատերի մեկուսացումից կամ սիգմատիզացիայից / պիտակավորումից
• Գաղտնիության, անվտանգության և ապահովության վերաբերյալ դրույթները պետք է հավասար լինեն բոլոր օգտագործողների համար:
• Դիզայնը գրավիչ դարձրեք բոլոր օգտագործողների համար:

2. Կիրառման ճկունություն

Դիզայնը համապատասխան է անհատական կարիքների լայն շրջանակի համար: 

• Ապահովեք օգտագործման մեթոդների ընտրությունը:
• Ապահովեք մատչելիություն և կիրառում աջլիկների կամ ձախլիկների համար:
• Հեշտացրեք օգտագործողի ճշգրտությունն ու կոկիկությունը:
• Հարմարեցրեք օգտագործողի արագությունը:

3. Կիրառման պարզություն

Կիրառման եղանակը հասկանալի է՝ անկախ օգտագործողի փորձից, գիտելիքներից, լեզվի իմացությունից կամ կենտրոնացման աստիճանից: 

• Վերացրեք ավելորդ բարդությունները:
• Եղեք հետևողական օգտագործողի ակնկալիքների և ինտուիցիայի նկատմամբ:
• Ապահովեք առավելագույն գրագիտություն և լեզվական հմտություններ:
• Դասավորեք տեղեկատվությունն ըստ կարևորության:
• Ապահովեք արդյունավետ հուշման և հետադարձ կապի հնարավորություն առաջադրանքի կատարման ընթացքում և դրա ավարտից հետո:

4. Ընկալելի տեղեկատվություն

Հաղորդվող տեղեկատվությունը մատչելի է օգտագործողի համար՝ անկախ նրա լսողական և տեսողական ունակություններից: 

• Օգտագործեք տարբեր ռեժիմներ (պատկերավոր, բանավոր, շոշափելի) անհրաժեշտ տեղեկատվության լրացուցիչ ներկայացման համար:
• Ապահովեք համապատասխան հակադրություն կարևոր տեղեկատվության և դրա շրջակայքի միջև:
• Առավելագույնի հասցրեք կարևոր տեղեկատվության «պարզությունը»:
• Տարբերակեք տարրերը նկարագրվող միջոցներով (այսինքն, դյուրին դարձնել հրահանգները կամ ուղղությունները):
• Ապահովեք զգայական սահմանափակում ունեցող անձանց կողմից կիրառվող տարբեր մեթոդների կամ սարքերի համատեղելիությունը:

5. Հանդուրժողականություն / կայունություն սխալների նկատմամբ

Դիզայնը նվազագույնի է հասցնում սխալ կամ պատահական օգտագործման դեպքում առաջացող վտանգներն ու վնասակար հետևանքները: 

• Դասավորեք տարրերը`նվազագույնի հասցնելով վտանգներն ու սխալները. առավել օգտագործվող տարրերը պետք է լինեն առավել մատչելի, վտանգավոր տարրերը պետք է վերացվեն, լինեն մեկուսացված կամ պաշտպանված:
• Ապահովեք նախազգուշացումներ վտանգների և պոտենցիալ սխալների վերաբերյալ:
• Տրամադրեք առավելագույն անվտանգություն ապահովող գործառույթներ:
• Հրաժարվեք առաջադրանքների անգիտակից գործողություններից, որոնք պահանջում են զգոնություն:

6. Մինիմալ Ֆիզիկական ջանք

Դիզայնը կարող է օգտագործվել հեշտորեն և արդյունավետորեն՝ մինիմալ ֆիզիկական ջանքերով և առանց հոգնածություն առաջացնելու:

• Թույլատրեք օգտվողին պահպանել մարմնի չեզոք դիրքեր:
• Օգտագործեք խելամիտ գործառնական ուժեր:
• Կրճատեք կրկնվող գործողությունները:
• Նվազեցրեք, մինիմումի հասցրեք կայուն ֆիզիկական ջանքերը:

7. Համապատասխան չափս և տարածություն մոտեցման և օգտագործման համար

Դիզայնը նախատեսում է բավարար տարածություն և չափս ապրանքին կամ շինությանը մոտենալու, հասնելու և օգտագործման համար՝ անկախ օգտագործողի մարմնի չափերից, կեցվածքից և շարժունակությունից:

• Ապահովեք կարևոր տարրերի հստակ տեսանելիություն ցանկացած նստած կամ կանգնած օգտագործողի համար:
• Օգտագործելու համար հասանելի և հարմար դարձրեք բոլոր բաղադրիչները ցանկացած նստած կամ կանգնած օգտագործողի համար:
• Հարմարեցրեք տարբերակները ձեռքի ափի չափով:
• Ապահովեք համապատասխան տարածություն օժանդակ սարքերի կամ անհատական օգնության համար:

Ունիվերսալ (համընդհանուր) դիզայնի վերաբերյալ լրացուցիչ տեղեկություններ կարող եք ստանալ՝

Մարդակենտրոն դիզայնի ինստիտուտ

• Ունիվերսալ (համընդհանուր) դիզայն / Universal Design

Վաշինգտոնի համալսարան

• Ունիվերսալ դիզայն. գործընթաց, սկզբունքներ և կիրառում / Universal Design: Process, Principles, and Applications
• Հավասար մատչելիություն. Ֆիզիկական տարածությունների ունիվերսալ դիզայն / Equal Access: Universal Design of Physical Spaces

Երեխաների, երիտասարդության և ընտանեկան հարցերով Նորվեգիայի տնօրինություն (2012)

• Ունիվերսալ դիզայնի միտումները / Trends in Universal Design

Ավստրալիայի կառավարություն – Ավստրալիայի օգնություն (2013)

• Մատչելիության նախագծման ուղեցույց. Ունիվերսալ (համընդհանուր) դիզայնի սկզբունքներ Ավստրալիայի օգնության ծրագրի համար / Accessibility Design Guide: Universal design principles for Australia’s aid program

Միավորված ազգերի կազմակերպություն (2014)

• Քաղաքաշինության մեջ հաշմանդամություն ունեցող անձանց մատչելիությունն ու ներառումը / Accessibility and Inclusion of Persons with Disabilities in Urban Development